طرح خودرو بنز S500 را درنظر بگیرد یا طرح شیشه‌‌عطر دلخواهتان یا طراحی ماشین ریش‌تراشی که از آن استفاده می‌کند. آنچه به ترکیب خطوط و رنگ‌ها و اَشکال مربوط می‌شود، طرح صنعتی است.
یکی از عوامل اساسی که باعث می‌شود مصرف‌کننده محصولی را انتخاب کند، زیبایی ظاهری و طرح چشمگیر آن است. درحقیقت، طرح‌های صنعتی موجب ایجاد جذابیت و تقاضای بیشتر مصرف‌کنندگان می‌شوند؛ به‌همین‌دلیل، طرح‌های صنعتی نقش چشمگیری در فروش و موفقیت کسب‌وکارها دارند. امروزه، شرکت‌های تخصصی برای طراحی و ارائه‌ی طرح‌های صنعتی به دیگر کسب‌وکارها ایجاد شده‌اند و در این عرصه، موفقیت‌های بسیاری را کسب کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که ۲۵ برند موفق و شناخته‌شده سالانه حدود یک میلیارد دلار از فروش طرح‌های صنعتی‌شان کسب می‌کنند.
برای آشنایی بهتر با اهمیت طرح‌های صنعتی در کسب‌وکار به این مثال توجه کنید. شرکت تولیدکننده لوازم آرایشی و بهداشتی شامپویی تولید می‌کند که به‌طور مؤثری موجب تقویت و جلوگیری از ریزش موی مصرف‌کنندگان می‌شود. باوجوداین، طراحی جلد شامپو چنگی به‌دل نمی‌زند و به‌احتمال زیاد این شرکت در فروش گسترده‌ی محصولش با مشکل مواجه خواهد شد. برعکس، بسیاری از تولیدکنندگان با طرح‌های چشم‌نواز محصولاتشان با وجود کیفیت نه‌چندان درخورتوجه محصول، به فروش چشمگیری دست یافته‌اند. بنابراین، طرح‌های صنعتی اهمیت بسیاری برای کسب‌وکارهای مختلف دارند. اگر مایل‌اید اطلاعات بیشتری در این زمینه بدانید تا آخر این مطلب با ما همراه باشید.
طرح صنعتی چیست؟
از منظر حقوقی، طرح صنعتی جنبه‌ی زیبایی یا زیباشناسانه‌ی هر کالا است. طرح‌های صنعتی ممکن است دوبُعدی یا سه‌بُعدی باشند. اَشکال، رنگ‌ها، خطوط یا الگوها از ویژگی‌های مهمی هستند که طرح صنعتی را تشکیل می‌دهند. طرح‌های صنعتی ممکن است علاوه‌بر جنبه‌های زیباشناسی کارکرد خاصی هم داشته باشند؛ مانند آباژور یا خودرو.
قانون‌گذار ایرانی در ماده‌ی بیستم قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری در تعریف طرح صنعتی می‌گوید: «هرگونه ترکیب خطوط و رنگ‌ها یا شکل سه‌بُعدی با خطوط و رنگ‌ها با و بدون آن، به‌گونه‌ای که ترکیب یا شکل فراورده‌ی صنعتی یا محصولی از صنایع‌دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در طرح صنعتی، فقط دسترسی به نتیجه‌ی فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی‌شود.»
چه نوع محصولاتی از حمایت‌های طرح صنعتی برخوردار می‌شوند؟
طرح صنعتی انواع گسترده‌ای از محصولات صنعتی و صنایع‌دستی را شامل می‌شود. برای مثال، از بسته‌بندی‌ها (مانند بسته‌بندی شامپو) گرفته تا لوازم خانگی (مانند طرح تلویزیون) و تجهیزات نورپردازی (مانند لوستر)، جواهرات، وسایل الکترونیکی، پارچه‌ها، نمادهای گرافیکی، رابط کاربری گرافیکی (GUI) و لوگوها درصورت داشتن شرایط لازم به‌عنوان طرح صنعتی ثبت می‌شوند.
شرایط حمایت از طرح صنعتی
در حقوق ایران، شرایط ثبت طرح صنعتی عبارت است از:
۱. طرح صنعتی باید جدید و اصیل باشد: جدید و اصیل‌بودن به این معناست که طرح مفروض نباید قبلا در هیج کجای جهان برای عموم افشا شده باشد. برای مثال، اگر شخصی در آلمان طرح صنعتی را برای عموم افشا کرده باشد، دیگر نمی‌تواند در ایران آن طرح را ثبت کند. باوجوداین، اگر صرفا برای مشورت و نقد طرحش را به شخص خاصی نشان داده باشد، مشکلی ازنظر ثبت نخواهد داشت؛
۲. قبلا در فنون و صنایع پیش‌بینی نشده باشد: چنانچه طرح صنعتی برای افراد شاغل در صنعتی خاص شناخته شده باشد، قابلیت ثبت نخواهد داشت؛
۳. طرح صنعتی نباید با موازین شرعی و نظم عمومی و اخلاق حسنه مخالف باشد: برای مثال، اگر تصویر طرح صنعتی به‌گونه‌ای باشد که با اخلاقیات مقبول جامعه سازگار نباشد، ثبت نخواهد شد.
مدت زمان حمایت از طرح ثبت‌شده
مدت زمان حمایت از طرح‌های صنعتی در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشور ما، مطابق ماده‌ی بیست‌وهشتم قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه‌ی ثبت آن خواهد بود. این مدت را می توان برای دو دوره‌ی پنج‌ساله‌ی متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه مربوط تمدید کرد. بنابراین، در کشور ما حداکثر زمان حمایت از طرح صنعتی پانزده سال است.
چه نوع حقوقی به طرح صنعتی اعطا می‌شود؟
فردی که طرح صنعتی را خلق کرده است، می‌تواند آن را در قالب طرح صنعتی یا در شرایطی به‌عنوان اختراع ثبت کند. درصورت ثبت، دارنده حق دارد از دیگران درقبال ساخت و فروش و واردات کالایی جلوگیری کند که متضمن تمام یا بخشی از طرح ثبت شده باشد.
بنابراین، اگر شخص یا اشخاصی حقوق انحصاری دارنده‌ی طرح صنعتی را نقض کنند یا مرتکب جرم شوند، مطابق مواد شصت‌ویکم و بیست‌وهشتم قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، به جزای نقدی یا ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس یا هر دو محکوم خواهند شد.
ثبت به‌عنوان طرح صنعتی یا اختراع
در بعضی مواقع، ممکن است آنچه طراح پدید آورده، قابلیت ثبت به‌عنوان اختراع را نیز داشته باشد. به‌همین‌منظور، برای مشکل فنی خاص باید راه‌حلی ارائه دهد و سه شرط معروف اختراعات، یعنی نو بودن و گام ابتکاری و کاربرد صنعتی را نیز داشته باشد.
پرسشی که ممکن است مطرح شود این است: طرح خود را در قالب کدام نظام ثبت کنیم؟
مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه کنید، این است که حقوق طرح صنعتی فقط از جنبه‌های زیباشناسانه‌ی محصول حمایت می‌کند و ویژگی‌های فنی و کاربردی آن در قالب طراح‌های صنعتی حمایت نخواهند شد. بنابراین، باید محصول خود را بررسی کنید و تصمیم بگیرد کدام جنبه‌ی محصول شما اهمیت بیشتری دارد.
نکته‌ی دیگر این است که ثبت اختراع معمولا فرایند دشوارتر و پرخرج‌تری درمقایسه‌با ثبت طرح صنعتی است.
چرا باید طرح صنعتی خود را ثبت کنیم؟
حمایت از طرح‌های صنعتی باید بخش جدایی‌ناپذیر استراتژی هر کسب‌وکار باشد. دلایل اصلی حمایت از طرح صنعتی عبارت‌اند از:
- افرایش بازده‌ی سرمایه‌گذاری: حمایت از طرح صنعتی موجب افزایش بازده‌ی سرمایه‌گذاری در زمینه‌ی هزینه‌های تولید و بازاریابی خواهد شد؛ چراکه با افزایش جذابیت و نوآوری در ظاهر محصولات، فروش نیز بیشتر خواهد شد؛
- حقوق انحصاری: ثبت طرح صنعتی موجب ایجاد حقوق انحصاری برای دارنده به‌مدت پنج تا پانزده سال خواهد شد؛ بنابراین، دیگران اجازه‌ی بهره‌برداری تجاری یا کپی‌کردن طرح صنعتی را نخواهند داشت؛
- تقویت برند کسب‌وکار: طرح‌های صنعتی یکی از عناصر مهم برندها هستند. هر اندازه که طرح‌های جذاب‌تر و بهتری برای محصولات خود استفاده کنید، برند خوشنام‌تر و موفق‌تری خواهید داشت؛
- فرصت فروش و اعطای مجوز بهره‌برداری: ازآنجاکه حقوق انحصاری بهره‌برداری مادی متعلق به دارنده‌ی طرح است؛ بنابراین، می‌تواند طرحش را بفروشد یا مجوز بهره‌برداری از آن را به شخص دیگر انتقال دهد؛
- تشویق طراحان: ثبت طرح‌های صنعتی موجب افزایش اشتغال و تشویق طراحان به خلق طرح‌های جذاب و زیبا خواهد شد.
افزون‌براین، اگر طرح صنعتی خود را ثبت نکنید، ممکن است رقبایتان پیش‌دستی و آن را ثبت کنند. در‌این‌صورت، نه‌تنها نمی‌توانید از آن طرح استفاده کنید؛ بلکه تمامی مزایای مذکور به رقیبتان تعلق خواهد گرفت. نکته‌ی دیگر این است که رقبا می‌توانند طرح صنعتی را به قیمت ارزان‌تری منتقل کنند؛ زیرا رقبا مجبور نیستند هزینه‌ی سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده را جبران کنند.
طبقه‌بندی طرح صنعتی
به‌منظور شناسایی و بررسی دقیق طرح‌های صنعتی معمولا اداره‌ی مالکیت صنعتی هر کشور، طرح‌های صنعتی را طبقه‌بندی می‌کند و متقاضی باید در زمان ثبت طرح خود، نوع یا انواع طبقات را مشخص کند. درحال‌حاضر، اداره‌ی مالکیت صنعتی ایران طبقه‌بندی معاهده‌ی بین‌المللی لورکانو را در وب‌سایتش درج کرده است. برای مثال، طبقه‌ی اول این طبقه‌بندی با موادغذایی یا طبقه‌ی دوم با پوشاک و اقلام لوزام خرازی مرتبط است.
هزینه‌های ثبت طرح صنعتی
برای ثبت طرح صنعتی خود در اداره‌ی مالکیت صنعتی باید هزینه‌هایی پرداخت کنید. در تصویر زیر میزان این هزینه را مشاهده می‌کنید.
مدارک لازم برای ثبت طرح صنعتی
۱. مدارک مثبت هويت متقاضی (مالک) و طراح: تصویر شناسنامه و کارت ملی برای اشخاص حقیقی و تصویری از آگهی تأسیس و آگهی آخرین تغییرات شرکت و شناسنامه و کارت ملی دارندگان حق امضا برای اشخاص حقوقی به‌صورت خوانا را شامل می‌شود. تصویر کارت ملی و شناسنامه باید در یک صفحه کنار یکدیگر قرار داده و در قالب «یک» فایل با وضوح مناسب بارگذاری شوند؛
۲. مدارک نمايندگی: شامل وکالت‌نامه‌ی رسمی درصورتیكه نماینده‌ی قانونی تقاضای ثبت طرح صنعتی را بدهد؛
۳. تصاویر کالای مورد درخواست: این تصویر باید براساس شیوه‌نامه‌ی چگونگی توصیف طرح و ارائه‌ی تصاویر کالا تهیه شده باشند. تأکید می‌کنیم به‌منظور پیشگیری از بُروز اشتباهات در تکمیل اظهارنامه و ارائه‌ی ضمائمی که به دریافت اخطار رفع نقص از مرجع ثبت منجر می‌شود، پیش از تکمیل اظهارنامه، این شیوه‌نامه‌ی تکمیل را به‌دقت مطالعه کنید؛
۴. ضمیمه‌کردن اصل گواهینامه‌ی ثبت علامت تجاری: در طرح کالایی که روی آن، علامت تجاری به هر شکلی مشاهده‌کردنی است، مانند بسته‌بندی‌ها متقاضی خواه حقیقی خواه حقوقی باید تصویری واضح و خوانا از اصل گواهینامه‌ی ثبت علامت تجاری با مالکیت خود را در قسمت ضمائم اظهارنامه بارگذاری کند؛
۵. درخواست كتبی به‌تأخيرانداختن انتشار آگهی ثبت طرح صنعتی و تعيين مدت آن درصورت تمايل. برگه‌ی درخواست باید اسکن و در قسمت ضمائم اظهارنامه بارگذاری شود؛
۶. درخواست كتبی مبنی بر ذكرنشدن اسم طراح: اگر طراح نخواهد اسمش ذكر شود، برگه‌ی درخواست باید اسکن و در قسمت ضمائم اظهارنامه بارگذاری شود؛
۷. مدارک مربوط به حق‌تقدم: بايد هم‌زمان با تسليم اظهارنامه يا حداكثر پانزده روز بعد از آن تاريخ تسليم شود. این بخش ویژه‌ی اتباع غیرایرانی یا شرکت‌هایی است که پیش از ثبت در ایران، در سایر کشورهای عضو کنوانسیون پاریس برای ثبت طرح صنعتی تقاضا داده‌اند؛
براساس ماده‌ی هفتادوچهارم آیین‌نامه، درصورتیكه متقاضی طبق ماده‌ی نهم قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، درخواست حق‌تقدم كرده باشد، هنگام تقاضای ثبت طرح صنعتی، درخواستش را كه حاكی از اين حق باشد، به مرجع ثبت بايد تسليم کند. اين درخواست بايد مشتمل بر نكات زير باشد:
- تاريخ و شماره‌ی اظهارنامه اصلی؛
- طبقه‌بندی بين‌المللی مرتبط‌با اظهارنامه‌ی اصلی؛
- كشور يا كشورهايی كه اظهارنامه‌ی اصلی در آنجا تسليم شده و ذکر مأخذ آن اگر اظهارنامه منطقه‌ای يا بين‌المللی مبنای حق‌تقدم باشد؛
- این مدارک باید به اظهارنامه‌ی ثبت طرح صنعتی ضمیمه شوند.
چگونه طرح صنعتی را ثبت کنیم؟
۱. ابتدا باید در وب‌سایت ثبت‌نام و سپس، اظهارنامه‌ی ثبت طرح صنعتی را به‌صورت الکترونیکی در وب‌سایت اداره‌ی مالکیت صنعتی پُر کنید؛
۲. پس از ثبت اظهارنامه، اداره‌ی مالکیت صنعتی اطلاعات واردشده در اظهارنامه و ضمائم آن را بررسی می‌کند. درصورتی‌که اطلاعات یا ضمائم ناقص اعلام شوند، متقاضی باید به‌صورت الکتریکی اشکالات را رفع کند؛
۳. اگر اظهارنامه کامل باشد، اداره‌ی مالکیت صنعتی مفاد اظهارنامه را با قوانین تطبیق می‌دهد و به‌منظور جلوگیری از ثبت طرح‌های تکراری یا مشابه، در پایگاه خود جست‌و‌جو می‌کند؛
۴. درصورتی‌که مشکلی ازنظر تطابق‌نداشتن با قوانین نداشته باشد یا طرح صنعتی تکراری نبوده یا شبیه آن ثبت نشده باشد، اداره‌ی مالکیت صنعتی ابلاغیه‌ی پذیرش را صادر می‌کند؛
۵. پس از صدور ابلاغیه‌ی پذیرش، متقاضی باید هزینه‌ی حق‌الثبت را مطابق تعرفه پرداخت کند. پس از صدور آگهی رسمی و چاپ در روزنامه، گواهینامه‌ی ثبت طرح صنعتی به‌نام متقاضی صادر خواهد شد؛
توجه کنید حداقل زمان لازم برای ثبت طرح صنعتی یک ماه خواهد بود.
کانال تلگرام ما رو دنبال کن