دتکتور یا سنسور اعلام حریق چیست؟

سنسور اعلام حریق برای شناسایی سریع و هدفمند آتش در انواع فضاهای ساختمانی و یا محوطه‌ها طراحی شده است. همچنین از این سنسورها می‌توانیم برای اعلام هر نوع هشدار و یا فعال سازی هر نوع سیستم هوشمند اطفای حریق استفاده کنیم. دتکتور‌ها عملکردی منفعل دارند، به شکلی که در شرایط عادی که هیچ حریقی وجود ندارد، غیرفعال هستند. اما به محض وقوع حریق سریعا آن را شناسایی کرده و برای انجام روش‌های اطفای حریق هشدارهای لازم را صادر می‌کنند.

انواع دتکتور یا همان سنسور اعلام حریق با تکنولوژی‌های متفاوت طراحی می‌شوند. این سنسورها از مولفه‌های متفاوت آتش برای شناسایی آن استفاده می‌کنند. گرما، دود، شعله و یا شرایط یونیزه شدن محیط از جمله متغیر‌ها در هنگام رخداد حریق هستند. دتکتور‌ها طراحی شده‌اند تا با بررسی این متغیرها احتمال حتمی وقوع حریق را شناسایی کنند.

بخش های اصلی سیستم‌های اعلام حریق

برای معرفی و تحلیل فنی انواع دتکتور لازم است تا در ابتدا دید فنی مناسب از روش طراحی سیستم‌های اعلام حریق داشته باشیم. دتکتور‌ها عناصر انتهایی سیستم‌های یکپارچه اعلام حریق هستند. هر سنسور اعلام حریق به تنهایی کارایی ندارد. بلکه هر سنسور اطلاعات پایش محیط و شناسایی حریق را از طریق سیگنال‌های الکتریکی در اختیار سیستم کنترل مرکزی اعلام حریق قرار می‌دهد. به این ترتیب هر دتکتور خود بخش کوچکی از یک سیستم بزرگتر است. اجزای عموم سیستم‌های اعلام حریق به قرار زیر هستند:

• پنل مرکزی
• اعلام حریق
• کشف دستی
• کشف اتوماتیک

تغذیه دتکتور یا سنسور معمولاً با ولتاژ ۲۴ ولت DC صورت می‌گیرد ولی دتکتورهایی وجود دارند که با ولتاژهای ۱۲ و ۴۸ ولت DC و یا ۲۳۰ ولت AC نیز تغذیه می‌شوند. جریان عبوری از دتکتورها در حالت عادی چند ده میلی آمپر است و در مواقع بروز حریق افزایش می‌یابد. بسته به اینکه دتکتورها از کدام اثر آتش برای تشخیص استفاده می‌کنند، در انواع گوناگونی ساخته می‌شوند.

سنسور اعلام حریق (دتکتور یا کاشف حریق) یا Fire alarm

دتکتورهای اعلام حریق را می‌توان با توجه به نوع سیستم، مستقل یا موضعی بودن، نحوه‌ی عملکرد و ناحیه‌ی تحت پوشش (خطی یا نقطه‌ای) دسته‌بندی کرد. غیر از دتکتور موضعی، سایر دتکتور یا سنسورها در هر یک از دسته‌بندی‌های فوق، یک طبقه به خود اختصاص می‌دهند. برای مثال یک دتکتور بر اساس پایه‌ی تشخیص می‌تواند دودی و در عین حال آدرس‌پذیر و نقطه‌ای باشد.

انواع دتکتور یا سنسور بر اساس نحوه‌ی عملکرد

وقوع حریق با یک سری نشانه‌های فیزیکی و شیمیایی همراه است. این نشانه‌ها مبنای تشخیص اتوماتیک سیستم اعلام حریق هستند. نشانه‌های حریق می‌توان به دود، حرارت، شعله و گاز اشاره کرد.

انواع دتکتورها براساس نحوه عملکرد آن به صورت زیر است:

1. دتکتور دود
2. دتکتور حرارتی
3. دنکتور شعله
4. دتکتور گاز

البته در نوع دتکتورهای گازی در اکثر مواقع مقصود کشف خود گاز، به علت خطرات احتمالی است و خود حریق از طریق سایر نشانه‌های حریق کشف می‌شود.

دتکتورها با هدف شناسایی متغیرهای آتش طراحی شده‌اند. پس از رخداد حریق شرایط محیط به کلی تغییر می‌کند. وقوع شعله و دود و حتی تولید گاز از تغییرات بدیهی در محیط هستند. همچنین دمای محیط به شکل نمایی و کاملاً محسوس افزایش پیدا می‌کند. انواع دتکتور برای شناسایی این تغییرات طراحی شده‌اند.

دتکتور یا سنسور دودی چیست؟

دتکتور دود سنسورهایی هستند که دود را به عنوان نشانه‌ی اصلی حریق تشخیص می‌دهند. در واقع به ابتدایی ترین اثر حریق یعنی دود حساس است. دتکتورهای دود ( Smoke detector) از متداول ترین دتکتورها است. اساس کار این دتکتورها نوعی ارسال و دریافت سنسور نوری است. در داخل محفظه این دتکتور‌ها سیستم فرستنده و گیرنده نوری جانمایی شده است که در اثر تجمع دود تبادل نور در میان آنها مختل می‌شود.

عملکرد دتکتور دودی

این نوع دتکتورها (دتکتور یا نسسور دودی) دارای یک باکس یا محفظه هستند که در صورت پر شدن این محفظه از دود، هشدار می دهند و حریق را اعلام می نمایند. البته برخی از انواع دتکتور دودی با خواص یونیزاسیون هوا کار می‌کنند. در این روش تغییر شرایط یونیزه شدن هوا به علت وجود دود در محیط بررسی می‌شود.

سیستم‌های یونیزاسیون دود دقت و سرعت بالایی در اعلام حریق دارند. اما مناسب نصب در فضاهای ساختمانی مسکونی و یا اداری نیستند.

دتکتور یا سنسورهای دودی نقطه‌ای نوری یا دودی فتوالکتریک (Optical Smoke Detector)

این دتکتورها، معمول‌ترین و رایج‌ترین نوع دتکتورها هستند که برای کاربردهای خانگی، اداری و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای نصب در منازل مسکونی تنها از این نوع دتکتور استفاده می‌شود. این دتکتورها از یک منبع نوری و سنسور فتوالکتریک ساخته شده است که با وقوع آتش سوزی، دود ناشی از آتش سوزی وارد محفظه دتکتور شده و مسیر نور را قطع می کند. این قطع شدن نور یا پراکنده شدن نور بر اثر برخورد با ذرات دود و منعکس شدن آن باعث فعال شدن دتکتور و اعلام آن به پنل مرکزی می شود.

دتکتور‌های دودی فتو الکتریک مناسب متناسب با نوع حریق فضاهای ساختمانی طراحی ‌شده‌اند. در محیط خانگی تجهیزات پلاستیکی، چوبی، کاغذی و نخی و… زیاد است که هنگام حریق همگی آنها دود خیلی زیادی تولید می‌کنند. به این ترتیب پایش دود در فضاهای ساختمانی مسکونی ساده است.

اما این سنسورها نسبت به وقوع حجم زیاد دود حساس هستند و گاها در مسیر تشخیص حریق دچار اشتباه می‌شوند. مثلاً نزدیک بودن دود سیگار به مدخل محفظه آنها باعث عملکرد اشتباه در تشخیص حریق می‌شود. همچنین از این دتکتور‌ها در محیط‌های پر دود خانه مانند آشپزخانه استفاده نمی‌کنند.

مزایا و معایب دتکتور یا سنسور دودی فتوالکتریک

از جمله مزایای این محصول می توان به هشدار سریع، شناسایی حریق های آهسته و با حرارت کم و حساس به ذرات قابل رویت دود اشاره کرد و از معایب این محصول نیز می توان به بالا بودن احتمال هشدار غلط، عدم توانایی تشخیص مواد سمی و نیاز مستمر به تمیز کاری اشاره نمود

دتکتور یا سنسورهای دودی نقطه‌ای یونیزاسیون

این نوع دتکتورها دارای یک عنصر تشعشع رادیواکتیو می‌باشند. در اثر عبور اشعه رادیواکتیو از هوای داخل محفظه و یونیزه کردن آن، مقداری جریان عبور می‌کند. در مواقعی که دود داخل این محفظه می‌شود، جریان عبوری تغییر می‌کند و باعث اعلام حریق می‌شود. به دلیل حساسیت زیاد در برابر دود، در جاهایی که حجم آتش زیاد و دود کم ایجاد می‌شود از این نوع دتکتورها استفاده می‌کنند ولی به طور کلی می‌توان آن‌ها را در مجتمع‌های مسکونی، ادارات و بیمارستان‌ها و اتاق های سرور نصب نمود.

بر روی این نوع دتکتورها علامت رادیواکتیو به معنی وجود تشعشعات رادیواکتیو حک می‌شود. از نظر زیست محیطی دفع این دتکتورها بعد از اتمام شارژ آن‌ها که حدود ۸ سال طول می‌کشد مشکلاتی به همراه دارد، لذا تولید این گونه دتکورها رو به کاهش و توقف می‌باشد.

استفاده از عامل رادیواکتیو باعث شده تا نتوانیم از این دتکتور‌ها در محیط‌های خانگی و یا اداری استفاده کنیم. با این وجود این دتکتورها قدرت تشخیص سریع حریق را دارند. ویژگی‌ای که قطعاً در سطح فضا‌های حساس صنعتی و آزمایشگاهی مورد توجه قرار می‌گیرد. دتکتور دودی یونیزاسیون مناسب نصب در واحدهای صنعتی، انبار مواد شیمیایی و مراکز حساس نصب می‌شود. 

اگر چه روش شناسایی دتکتور یونیزاسیون بسیار سریع است و با استفاده از تکنیک یونیزه کردن هوا توانایی شناسایی هر نوع دودی را دارد؛ اما گاهاً همین قابلیت برتر باعث عملکرد خطا می‌شود. مثلاً اگر کسی در هر نقطه از محیط سیگاری روشن کند، همیشه این احتمال وجود دارد که سنسور یونیزاسیون دچار اشتباه شود و وقوع حریق را گزارش کند.